Ambtenaar én eigen baas
Gepubliceerd in Trouw, 25 februari 2012
Ambtenaar Christophe van der Maat leverde een kwart van zijn salaris is en ging twee dagen minder werken. In die twee dagen verhuurt hij zich aan andere werkgevers. Zo is hij ambtenaar en ondernemer tegelijk.
Als Christophe van der Maat (31) op twitter vacatures bij de overheid voorbij ziet komen, moet hij zich inhouden om niet steeds te antwoorden met de vaag: “Waarom een vaste functie? Waarom geen losse opdrachten?” Van der Maat, die sinds vier en half jaar bij de gemeente Dordrecht werkt als adviseur strategie en beleid, is namelijk stellig van mening dat de overheid wel wat ondernemerschap kan gebruiken. Waarom zouden ambtenaren niet met elkaar wedijveren om een klus, net als ondernemers doen? Met deze boodschap, en zijn zelfbedachte constructie om dit uit te voeren, werd Van der Maat vorige maand gekozen tot Jonge Ambtenaar van het Jaar.
Van der Maat noemt zichzelf zpp’er, zelfstandig publiek professional. Hij leverde een kwart van zijn salaris in bij zijn werkgever en kreeg er twee dagen in de week voor terug die hij kan gebruiken voor opdrachten bij andere werkgevers. Als een echte ondernemer haalt hij die opdrachten zelf binnen, als een echte ambtenaar behoudt hij de pensioenopbouw en gunstige secundaire arbeidsvoorwaarden van de publieke sector en hanteert hij een ‘publiek’ tarief’. “Zo zit ik dus precies tussen het standaard ambtenaarschap en de commerciële wereld in.”
“Ik ben uit de bureaucratie gestapt, maar ik werk met dezelfde ethische normen en waarden die bij een baan in de publieke sector passen. Ik ben een ondernemer, want ik krijg veel vrijheid en doe alleen opdrachten die ik leuk vind, maar ik neem ook risico. Geen opdrachten betekent minder salaris.”
De ‘mentale toestand’ van ondernemerschap is precies wat de overheid nodig heeft, meent Van der Maat. “Ondernemers moeten goed voor de dag komen om opdrachten binnen te halen. Ze gaan steeds op zoek naar vernieuwing, ze willen immers van toegevoegde waarde zijn. Waarom zou men hen anders voor een klus vragen? Met zo’n houding voorkom je dat je alles standaard op een bepaalde manier gaat doen. Zo voorkom je ook dat je na een tijd niet meer wordt uitgedaagd in je werk.”
Uit een onderzoek van adviesbureau Boer & Croon en re.Public, een onlineplatform voor ambtenaren, bleek in januari dat veertig procent van de jonge ambtenaren (onder veertig jaar) ontevreden is over de werkgever. Ze vinden dat er te weinig doorgroeimogelijkheden voor hen zijn, en maar liefst tachtig procent zou willen dat er meer arbeidsmobiliteit was tussen overheidsorganisaties. De jonge ambtenaren vinden bovendien dat hun werkgever weinig doet om talent te behouden. Volgens het ministerie van binnenlandse zaken noemen jonge ambtenaren als belangrijkste reden om zelf ontslag te nemen, dat het werk niet uitdagend was. Van der Maat zegt dat hij altijd tevreden is geweest over zijn werkgever. Toch diende zich bij hem het ‘dertig-jaarmoment’ aan, zoals hij dat noemt. “Het was afgelopen zomer, ik was dertig. Waar wil ik over nog eens dertig jaar staan?”, dacht ik. Ik werkte vier en half jaar voor Dordrecht, ik vond het leuk. Ik wilde graag voor de publieke sector blijven werken, maar ik dacht: als ik nou helemaal zelf zou mogen bepalen hoe mijn functie eruit zag, hoe zou ik die dan vormgeven? Ik besloot dat ik ook in andere organisaties ervaring op wilde doen.”
En ja, zegt hij, hij voerde in die tijd ook gesprekken met commerciële bedrijven. “Ik kon aan de slag bij een heel leuk adviesbureau. Ik heb er heel open met mijn leidinggevenden over gesproken. Ik zei: óf ik ga dáár werken, óf jullie gaan met mij pionieren met dat plan dat ik heb bedacht. Ze kozen voor het laatste.”
Sindsdien doet hij als zpp’er naast zijn vaste werk in Dordrecht ook klussen bij de provincie Noord-Brabant, en voor het ministerie van binnenlandse zaken. “Niet omdat ik uitgekeken ben op Dordrecht, maar omdat ik beter wil worden in mijn vak: op andere plekken doe je nieuwe ervaringen op. Het is trouwens ook in het belang van de gemeente Dordrecht als ik leer hoe het er op andere plekken aan toegaat. Er bestaan bij de overheid wel detacheringsconstructies waarmee je op andere afdelingen ervaring kunt opdoen, maar de zpp-vorm gaat stappen verder. Ik neem zelf risico en dat is een uitdaging. En het is een goede manier voor de overheid om talent te behouden.”
Het lijkt Van der Maat ook ‘fantastisch’ om in de toekomst als zpp’er een opdracht bij een commercieel bedrijf als KLM of Shell uit te voeren. “Daar kan ik óók leren. Ik denk bovendien dat het heel goed is voor de overheid om kennis en ervaring uit het bedrijfsleven naar binnen te halen. En denk eens in wat het zou doen met het beeld van de ambtenarij als een groot concern een ambtenaar zou inhuren. Het zou tot hernieuwde trots van het publieke ambt kunnen leiden ambtenaren zijn dan blijkbaar goed genoeg voor Shell.” Aan commerciële bedrijven zou hij overigens wel een ‘plustarief’ rekenen, zegt hij, want het is niet de bedoeling dat de belastingbetaler opdraait voor een goedkope dienst aan een commercieel bedrijf. “Die ‘plus’ kan de zpp’er gebruiken om zelf een opleiding te betalen, of om een andere investering in zijn persoonlijke ontwikkeling te doen.”
Zijn vrienden vinden het maar vreemd. Waarom werd Van der Maat niet ‘gewoon’ ondernemer? “Dan zou ik inderdaad meer geld verdienen. Maar ik heb nu eenmaal een missie. Ik heb allemaal ideeën over de toekomst van Nederland, daar moet ik wat mee. Met deze zpp-vorm wil ik de overheid ondernemender maken, vanuit de overheid zelf. Ik werk graag voor de publieke sector. Waarom? Tsja, waarom word je verliefd? Daar kun je ook allemaal rationele redenen voor noemen, maar uiteindelijk is het gut feeling. Ik voel dan ook niet de behoefte om mensen te overtuigen dat de ambtenarij heus wel gaaf kan zijn. Helemaal niet. Maar ik kan ze wél oprecht vertellen dat er meerdere vormen zijn. Als je van nine to five houdt, kan dat. Maar het kan ook vernieuwend, flexibel, ondernemend.”
Van der Maats missie lijkt weerklank te vinden. Na publicatie van een artikel over de zpp-vorm in het ambtenarenblad Binnenlands Bestuur werd Van der Maat overladen met telefoontjes. “Allemaal enthousiaste mensen. Sommigen vertelden mij dat ze met het artikel in hun hand naar hun leidinggevende waren gestapt en zeiden: ‘Kijk, dát zou ik nou ook willen.'” Ook het ministerie van binnenlandse zaken ziet wel wat in de zpp-vorm en zette een ‘proeftuin’ op waarin ze organisaties bij elkaar brengt die met deze vorm gaan experimenteren zo was Van der Maat ook meteen een nieuwe opdracht rijker.
Is Van der Maat dan helemaal niet tegen muren opgelopen? Hij glimlacht. “Vernieuwingen hebben altijd een extra zetje nodig zeker in een bureaucratische omgeving. Gelukkig is de gemeente Dordrecht heel vooruitstrevend.”
Dan: “Weet je, natuurlijk is er nog genoeg te verbeteren. Maar het zit niet in mijn aard mijn eigen nest te bevuilen. Met schoppen. bereik ik mijn missie niet.”
