‘Een activist? Nee hoor, dat is een prostituee’

Hooligan Sparrow noemt ze zichzelf. De Chinese vrouwenrechtenactivist Ye Haiyan probeert tegen de klippen op Chinese burgers te leren dat je actie kunt voeren. Voor filmfestival Movies that Matter interviewde ik Nanfu Wang, die een film maakte over Sparrow en prompt zelf doelwit werd van geheim agenten.

De Chinese vrouwenrechtenactivist Ye Haiyan, alias Hooligan Sparrow, probeert de Chinese burgers te onderwijzen over hun rechten. Nanfu Wang maakte een film over haar, en werd zo zelf het doelwit van spionerende geheim agenten.

In de brandende zon staan vier vrouwen en een man in een rijtje naast elkaar langs een drukke weg in Wanning, een stadje op het zuid-Chinese eiland Hainan. Ze dragen papieren met leuzen, en schreeuwen: “Straf het schoolhoofd! Schoon de campus op!” Hadden ze niet zo fel gekeken, dan had het tafereel iets knulligs gehad. Enkele voorbijgangers gaan op een paar meter afstand tegenover het rijtje staan. De voorbijgangers zijn nieuwsgierig, maar vooral: verbijsterd. “Waar komen jullie vandaan?”, vraagt een man, alsof dat het mysterie moet oplossen.

Het is een tekenende scène uit de documentaire Hooligan Sparrow, waarin filmmaker Nanfu Wang de vrouwenrechtenactivist Ye Haiyan, alias Hooligan Sparrow, volgt. In Wanning demonstreerde Sparrow met mede-activisten voor gerechtigheid in een kindermisbruikzaak. Een schoolhoofd had samen met een ambtenaar de nacht doorgebracht met zes schoolmeisjes van elf tot veertien jaar. Aangezien het schoolhoofd de meisjes zou hebben betaald, zou hij niet worden aangeklaagd voor verkrachting, maar slechts voor prostitutie – waar een veel lagere straf op staat.

Met het protest wilde Sparrow dit onrecht aan de kaak stellen, maar de leuzen waren aan dovemansoren gericht. “De inwoners van Wanning hadden geen idee waar de activisten mee bezig waren, ze hadden nog nooit zoiets gezien”, vertelt filmmaker Wang in een hotellobby in Den Haag. “Ze dachten dat de activisten familie van de meisjes waren – waarom zou je je anders zo druk maken?”

Achtervolgingswaanzin
Sparrow, zoals Wang haar consequent noemt, heeft een shockerende stijl van actievoeren. Ze verspreidt bijvoorbeeld naaktfoto’s van zichzelf, haar lichaam beschreven met leuzen. De meeste bekendheid verwierf ze met haar undercoveractie in een bordeel, waar ze gratis seks aanbood. Ze vroeg daarmee aandacht voor de schrijnende omstandigheden van de plattelandsvrouwen die er werkten.

Zelf had Wang vóór het maken van de film nog nooit een protest in China gezien, laat staan een Chinees activist ontmoet, vertelt ze. Wang woont in New York, maar groeide op in ruraal China. Het China dat ze ontwaarde tijdens het maken van de film, kende ze niet. Bijna niemand kent het, denkt ze. “Zoals het publiek de film beleeft, zo ervoer ik de gebeurtenissen. Er was geen script of plan. Vanaf het moment dat ik met de activisten was, drongen de gebeurtenissen zich aan me op, ik werd erdoor overvallen. Alles was nieuw voor mij: de angst, de achtervolgingswaanzin, het verdriet.”

De film gaat namelijk niet alleen over vrouwenrechten en de acties van Sparrow, maar toont vooral ook de gevolgen van die acties voor de activisten en hun omgeving. Met onopvallende handcamera’s en een verborgen camera legt Wang vast hoe Sparrow het leven onmogelijk wordt gemaakt. Sparrows Women’s Health Centre wordt kort en klein geslagen, ze krijgt thuis bezoek van een knokploeg, ze wordt gearresteerd, ze wordt met dochter en al uit haar huis gezet. En overal worden zij en de andere activisten gevolgd door quasi-onopvallende figuren. Soms vallen ze haar aan, soms hangen ze alleen wat rond of leggen hun oor – letterlijk – te luisteren onder haar raam. “Ik wist heus dat China corrupt was”, zegt Wang. “Maar ik had nooit gedacht dat er zó veel geheim agenten op straat rondlopen.”

Wang zelf wordt ook een doelwit. Agenten in burgerkleding proberen haar camera af te pakken, één keer wissen ze haar materiaal. Haar familie en vrienden, duizenden kilometers bij Wang vandaan, krijgen bezoek van de politie en worden ondervraagd over Wangs activiteiten. “Sommige vrienden waren ervan overtuigd dat ik iets fout had gedaan. Waarom zou de politie anders onderzoek naar mij doen? Veel Chinezen vertrouwen op de autoriteiten: als die zeggen dat je een crimineel bent, dan is het zo. Een tegengeluid bestaat er niet, alle informatie wordt gecontroleerd door de staat.”

Meest verdrietige moment
De ouders van de misbruikte meisjes willen niet met de activisten en hun mensenrechtenadvocaat praten. Ze worden bedreigd door overheidsfunctionarissen, blijkt achteraf. Pas na de rechtszaak, wanneer het te laat is om nog in hoger beroep te gaan, durft één van de vaders het aan. “Dit vond ik het meest verdrietige moment”, zegt Wang. “Ik wilde de vader laten weten dat er mensen zijn die voor hem en zijn familie opkomen.” ‘Weet jij dat er een vrouw is, je kent haar niet, die nu in de gevangenis zit omdat ze voor jouw dochter demonstreerde?’, horen we Wang in de film tegen de vader zeggen. Hij: ‘Ja, ik hoorde dat die vrouw een prostituee is.’

Bij dat antwoord zakte de moed haar in de schoenen, zegt Wang. “De media schilderen Sparrow af als iemand voor wie je geen respect hoeft te hebben. En iedereen gelooft het. Zelfs de vader van zo’n meisje.” Wang probeert de man nog uit te leggen dat Sparrow ook opkomt voor de rechten van sekswerkers. “Maar ik zag in zijn blik dat hij die hele zinsnede ‘rechten voor sekswerkers’ niet begreep. ‘Rechten’, het is voor zoveel Chinezen een onbekend concept. Op dat moment besefte ik dat er nog een eindeloos lange weg te gaan is.”