Afkicken van GHB: levensgevaarlijk

Gepubliceerd in Psy, november 2009

Het aantal GHB-verslaafden groeit explosief.  De zogenaamd gezellige partydrug blijkt levensgevaarlijk en zeer verslavend te zijn. Een verslaafde moet iedere drie uur een slokje GHB nemen, omdat hij anders erg ziek wordt. Behandeling van de verslaving is daarom erg moeilijk. Het gebruik van kalmeringsmiddelen ‘Van de veertien verslaafden die we met benzo’s behandelden, kregen de helft een delier.’

Vijf jaar geleden klopte de eerste GHB-verslaafde aan de poorten van verslavingsinstelling Novadic-Kentron in Brabant. ‘GHB, we wisten nauwelijks dat het bestond. We moesten opzoeken wat het precies was’, zegt Rama Kamal, verslavingsarts bij Novadic-Kentron. Nu verbaast Kamal zich er al lang niet meer over als iemand zwaar verslaafd aan GHB, Gamma-hydroxybutyraat, binnenkomt. De laatste jaren nam het aantal verslaafden explosief toe.

Behandelde Novadic-Kentron in 2008 nog zestig GHB-verslaafden, dit jaar zijn het er al 158 – en het jaar is nog niet om. Een rondgang langs de Nederlandse verslavingsklinieken laat hetzelfde beeld zien. Hoewel niet iedere instelling GHB-verslaving apart registreert, zijn alle instellingen het erover eens: GHB-verslaving neemt toe. Ter nuancering vermelden de verslavingsartsen daar wel bij dat het aantal GHB-verslaafden nog steeds miniem is in vergelijking met de verslaving aan andere middelen. Zo zijn er ook instellingen, zoals de Limburgse Zorggroep Mondriaan, en het Zeeuwse Emergis, die pas één GHB-verslaafde in behandeling hebben gehad.

Hartritmestoornissen en delier
De overige instellingen zien een forse toename. Bij Verslavingszorg Noord-Nederland (VNN) verdubbelde het aantal behandelingen ieder jaar. Behandelde de instelling in 2007 nog zeventien GHB-verslaafden, in 2008 waren dat er al 40, en in het eerste halfjaar van 2009 zijn het er 48. Bij Iriszorg (Gelderland en delen van Overijssel en Flevoland) werden er in 2007 nog twaalf verslaafden behandeld, in 2008 waren het er 35, en in de eerste helft van dit jaar zijn het er 36. Het betreffen vooral jongeren, meestal midtwintig, slechts een enkeling rond de veertig.

‘Het is nieuw, goedkoop, makkelijk zelf te maken, en het heeft een goede naam’, vat Maarten Belgers, verslavingsarts bij Iriszorg de redenen van de toename samen. ‘Het begon als partydrug. Op internetfora raadden jongeren elkaar het middel aan. Het werkt maar kort, twee tot drie uur. Je wordt er gezelliger van, het is seksueel stimulerend en de volgende dag heb je geen kater. GHB werd als iets onschuldigs gezien. De jongeren vertelden elkaar zelfs hoe je het kan maken, een mengsel van schoonmaakartikelen.’ Zowel door de gebruikers als door sommige deskundigen werd GHB niet beschouwd als een drug waaraan je zwaar verslaafd zou raken. Het leek iets eenmaligs, af en toe leuk voor op een feestje.

GHB bleek echter lichamelijk zeer verslavend. ‘Als je het dagelijks gebruikt, kun je na twee tot vier weken al niet meer stoppen zonder hele heftige en gevaarlijke ontwenningsverschijnselen te krijgen’, zegt Belgers. ‘Mensen die verslaafd zijn, moeten dus iedere drie uur een slokje GHB drinken, omdat ze anders heel ziek worden. Ze krijgen last van hartritmestoornissen en een hoge bloeddruk. Bovendien is de kans groot dat ze een epileptische aanval krijgen of in een delier terechtkomen.’

Afkicken met GHB of benzo’s
Die ontwenningsverschijnselen maken het afkicken erg moeilijk, en zelfs gevaarlijk. ‘Eigenlijk is er maar één middel dat de ontwenningsverschijnselen kan tegengaan, en dat is GHB zelf’, zegt Belgers. Daarom behandelt Iriszorg de verslaafden sinds kort met medicinaal GHB, waarbij de dosis in gemiddeld tien dagen geleidelijk wordt afgebouwd. Novadic-Kentron begon als eerste met de behandeling met GHB. Verslavingsarts Kamal van Novadic-Kentron: ‘Er is nog steeds heel weinig over het middel bekend. De behandeling met GHB zit nog in de experimentele fase. We hebben wel al een behandelprotocol ontwikkeld, dat nu ook door Iriszorg is overgenomen. Momenteel zijn we met andere instellingen in gesprek om het protocol landelijk te implementeren.’

Sommige instellingen maken voor de detoxbehandeling gebruik van kalmeringsmiddelen, zogenaamde benzodiazepines. Dat werkt goed, zegt verslavingsarts David Teshome van de Amsterdamse Jellinekkliniek. ‘Natuurlijk moet je de patiënten goed in de gaten houden, vooral om te voorkomen dat ze een delier krijgen. We laten eerst de GHB uitwerken. Wanneer de ontwenningsverschijnselen opkomen, dienen we de benzo’s toe. We controleren ieder uur en passen de medicatie aan op de verschijnselen. Pas als de toestand stabiel is, beginnen we de medicatie langzaam af te bouwen.’

De behandeling met benzodiazepines is echter omstreden. Verslavingszorg Brijder in Noord-Holland had er zoveel negatieve ervaringen mee, dat ze besloot met de behandeling te stoppen. Verslavingsarts Pieter ten Holt: ‘Het was té gevaarlijk. Van de veertien verslaafden die we met benzo’s behandelden, kregen de helft een delier. Bij sommigen was het zo erg dat ze acuut moesten worden opgenomen in het ziekenhuis.’ Op dit moment heeft Brijder geen detoxbehandeling meer voor GHB-verslaafden. Vier verslaafden staan nog op de wachtlijst. Binnen twee maanden hoopt de kliniek de medicinale GHB-behandeling te kunnen aanbieden.

Wachtlijst van vier tot zes maanden
Ook bij VNN gaan ze snel – waarschijnlijk al in november – met medicinaal GHB aan de slag. Nu maakt de instelling nog gebruik van kalmeringsmiddelen. ‘Het gaat niet vaak fout’, zegt afdelingshoofd van opnameklinieken Koop Hoekstra, ‘maar áls het fout gaat, gaat het écht fout. Dan komt iemand in levensgevaar, of in een vreselijke psychose.’ Voor de zekerheid heeft VNN daarom goede afspraken gemaakt met omliggende ziekenhuizen.

Verpleegkundig specialist Adil Arabou van Tactus in oost-Nederland en Flevoland noemt het medisch onverantwoord GHB-verslaafden te laten afkicken met kalmeringsmiddelen. Arabou stuurt zijn GHB-verslaafden voor ontgifting daarom door naar Novadic-Kentron. Dat is echter ook geen oplossing. ‘Bij Novadic komen ze tegenwoordig op een wachtlijst van wel vier tot zes maanden. Zo lang kun je iemand niet laten wachten.’ Daarom werkt Tactus er net als VNN en Brijder hard aan om aan de voorwaarden van het Novadic-Kentron behandelprotocol te voldoen.

‘We moeten een apotheek vinden die het middel kan leveren, er is extra personeel nodig, en er moeten toezichtcamera’s worden geplaatst’, somt Ten Holt van Brijder enkele voorwaarden op. ‘Het is een heel intensieve behandeling – zowel voor patiënt als personeel. Er is één op één begeleiding nodig, en goed toezicht: het blijft natuurlijk nog altijd een experiment.’

Ineens stoppen levensgevaarlijk
Omdat de afkickende GHB’ heel goed in de gaten moet worden gehouden, raden alle instellingen thuis afkicken ten zeerste af. Op eigen houtje ineens stoppen kan levensgevaarlijk zijn. Wie wil ontgiften, moet zich klinisch laten opnemen. ‘De ambulante zorg heeft in dat opzicht nauwelijks iets te bieden’, zegt Kamal van Novadic-Kentron. ‘Er is nog geen poliklinische behandeling ontwikkeld, ook niet in het buitenland. Het beste wat ze kunnen doen is verwijzen naar de detoxkliniek.’ Na de ontgifting kan er wél ambulante hulp worden geboden. ‘Dan moeten ze leren ervan af te blijven, dat zijn therapieën die voor iedere verslaving gelden.’

Te bestrijden is het middel niet, daar zijn de verslavingsartsen het over eens. Dat geldt eigenlijk voor alle drugs, vinden ze, en GHB is ook nog eens gemakkelijk te maken. ‘We weten dat er veel recreatieve gebruikers zijn’, zegt Adil Arabou van Tactus. ‘Het deel dat aanklopt voor hulp is maar een topje van de ijsberg. De vraag is hoeveel van die recreatieve gebruikers ook daadwerkelijk verslaafd raken. Daar kunnen we niets over zeggen. In het verleden hebben we verslavingen aan andere nieuwe drugs ook vaak overschat en onderschat. Het enige wat we kunnen doen is goede voorlichting over de risico’s geven. Nu wordt er nog veel te licht over GHB gedacht.’