Eigen bijdrage ggz veroorzaakt onrust en onmacht

Gepubliceerd in Psy, februari 2012.

Verzekerden van Achmea hoeven dit jaar geen eigen bijdrage te betalen voor hun opname. Jeugdkliniek Accare vergoedt zelf de eigen bijdrage en sommige gemeente bieden een collectieve verzekering die de eigen bijdrage dekt. De onrust bij patiënten en instellingen in de ggz is groot. ‘We doen nu even aan damage control.’ 

Onrust. Wie bij ggz- en verslavingsinstellingen vraagt wat de eigen bijdrage tot nu toe te weeg heeft gebracht, krijgt steeds opnieuw dat woord voorgeschoteld. Onrust onder patiënten, onrust onder behandelaren. Vanaf 1 januari moeten patiënten een eigen bijdrage betalen voor tweedelijns ggz-zorg. 200 euro per jaar voor ambulante zorg, 145 euro per maand voor opnames – bovenop het verplichte eigen risico van 220 euro. “Patiënten weten niet waar ze aan toe zijn: geldt de bijdrage ook al voor hen, wanneer moeten ze betalen, en vooral: kúnnen ze het betalen?”, vat Koen Burgerhout van Bouman GGZ de twijfels onder patiënten samen.

Onzekerheid
De reactie van de meeste instellingen op de eigen bijdrage is dan ook voornamelijk: informeren. De instellingen zetten uitgebreide – meer of minder overzichtelijke – documenten op hun website, houden spreekuren, sturen e-mails rond en delen brieven uit. “Die maatregel is nou eenmaal getroffen. Het enige wat we kunnen doen is het voor onze cliënten zo duidelijk mogelijk maken, zodat ze een goede keuze kunnen maken”, zegt Vivianne Viguurs, woordvoerder van GGZ Oost-Brabant. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De instellingen klagen over de complexiteit van de regels, en onduidelijkheid over de uitvoering.

Viguurs: “Wij zitten met een dilemma: wij hebben de regels niet verzonnen, noch zijn we verantwoordelijk voor de uitvoering. Toch komen al die vragen bij ons terecht. Maar wij weten ook niet alle antwoorden. Dat veroorzaakt gevoelens van onmacht bij de behandelaars.” De zorgverzekeraars, die de eigen bijdrage moeten innen, verschillen bijvoorbeeld erg van aanpak. Achmea, één van de grootste zorgverzekeraars, heeft zelfs al laten weten de inning van de eigen bijdrage voor opname niet voor elkaar te krijgen in 2012. Viguurs: “Cliënten die bij Achmea zijn verzekerd, hoeven de eigen bijdrage voor verblijf dit jaar dus nog niet te betalen. Wanneer dan wel? Onbekend. En de cliënten die elders zijn verzekerd? Onbekend.”

Of die onrust en onzekerheid ook leidt tot minder aanmeldingen, is nog moeilijk te zeggen. Sommige instellen zeggen wel ‘geluiden’ op te vangen dat patiënten om financiële redenen van behandeling afzien, anderen zeggen hier tot nu toe niets van te merken. Allemaal zeggen de instellingen dit scherp in de gaten te houden.

Drempel
Bij verslavingszorginstelling Jellinek in Amsterdam hebben zich in januari in ieder geval al twintig mensen gemeld die zorg nodig hebben, maar hier om financiële redenen van af zien. “Bij ons maken patiënten telefonisch een afspraak om op intakegesprek te komen”, zegt clustermanager behandelzaken Wencke de Wildt. “Tegenwoordig informeren we de mensen tijdens dat telefoongesprek al over de eigen bijdrage, zodat ze niet bij ons komen en de teller al begint te lopen zonder dat ze het weten. De eerste vier weken van januari waren er twintig mensen die na het horen van die informatie besloten niet in behandeling te gaan.” Gemiddeld bellen er per maand 400 mensen die een behandeling overwegen, waarvan de helft daadwerkelijk een afspraak met Jellinek maakt.

De laatste weken voor de jaarwisseling moedigde Jellinek potentiële patiënten aan zich nog snel aan te melden, aangezien patiënten die voor 2012 zijn ingeschreven, dit jaar nog geen eigen bijdrage hoeven te betalen. Dit leidde volgens de instelling in die laatste weken tot twee keer zo veel aanmeldingen als normaal. Jellinek verwacht dat de eigen bijdrage een drempel opwerpt om hulp te zoeken. “We hebben alleen nog geen idee hoe die drempel zal zijn”, zegt De Wildt. “Is twintig veel? Ik weet het niet. Er is pas een maand voorbij. We kunnen ook nog niet vergelijken hoeveel mensen überhaupt niet meer bellen. We blijven benadrukken dat het nog steeds zinnig is vroegtijdig hulp te zoeken, en dat een verslaving ook veel geld kost.”

De instelling betaalt
Sommige instellingen willen de terugloop van patiënten niet afwachten, en nemen al bij voorbaat maatregelen. Zo vergoedt Accare, een noordelijke instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie de eigen bijdrage voor alle patiënten die worden opgenomen. Patiënten die de eigen bijdrage van ambulante zorg niet kunnen betalen, kunnen een vergoedingsaanvraag indienen bij de instelling. “We willen niet dat jongeren die zorg nodig hebben, hiervan verstoken blijven om financiële redenen”, zegt bestuursvoorzitter Jos Rietveld. Dit is financieel haalbaar voor de  instelling, omdat ze voornamelijk kinderen onder 18 jaar behandelt. Voor hen geldt geen eigen bijdrage. Ongeveer 10 procent van Accares patiënten is meerderjarig, slechts een heel klein deel van hen moet worden opgenomen.

De bekendmaking van Accare leidde tot vragen in de Tweede Kamer, oppositiepartijen zagen de regeling van Accare als een signaal dat door de eigen bijdrage patiënten in het nauw komen. Rietveld: “De oppositie bereikte verder weinig met die vragen, maar wat ik interessant vond: de minister nam onze dispensatieregeling gewoon voor kennisgeving aan. Hoewel ze met de eigen bijdrage het aantal patiënten in de ggz wil terugdringen, vindt ze het blijkbaar acceptabel dat wij die bijdrage voor de patiënten vergoeden. We hebben het ook aan de zorgverzekeraars gemeld, zij hebben er tot nu toe ook geen problemen mee. Voor ons een bevestiging dat we kennelijk geen onredelijke dingen doen.”

Toch kunnen ook vergoedingsregelingen niet voorkomen dat patiënten om financiële redenen afhaken. Rietveld: “De eerste patiënt die om financiële redenen is afgehaakt, heeft zich al gemeld. Het is een jongen die bij ons een ambulante behandeling kreeg, hij leeft van een Wajong-uitkering. Ondanks de mogelijkheden om bij ons een vergoedingsaanvraag te doen, is hij gestopt met zijn behandeling. Hij vertrouwt het niet. Alleen al die dreiging van tweehonderd euro – een enorme aanslag op een minimuminkomen – was voor hem genoeg.”

Zorgverzekeraar
De meeste instellingen zijn terughoudend met vergoedingsmaatregelen zoals die van Accare. “Ten eerste is dit probleem gecreëerd door de overheid. Als dit systeem niet blijkt te werken, moet de overheid het beleid aanpassen”, zegt een woordvoerder van Bouman GGZ. “Ten tweede is de rek er bij ons wel uit. Hoe zouden we die vergoedingen moeten betalen?” De instellingen zeggen wel met verzekeraars en gemeenten naar andere oplossingen te zoeken. In sommige gemeenten bestaan bijvoorbeeld een collectieve zorgverzekering voor mensen met een minimuminkomen. Deze verzekeringen dekken de eigen bijdragen, en in sommige gevallen ook het eigen risico. Dergelijke zorgverzekeringen bestaan bijvoorbeeld in Rotterdam, Zwolle en Hoogeveen.

John de Vries, directeur van verslavingszorg Tactus, overlegt met zorgverzekeraars over de definitie van bemoeizorg. “Veel verslaafden komen bij ons binnen via bemoeizorg: hulpverleners sporen hen op, thuis of op straat, en verleiden hen tot zorg. Voor patiënten die via deze weg binnenkomen, geldt geen eigen bijdrage. Maar het kan natuurlijk ook dat een patiënt door iemand anders wordt verleid tot zorg. Bijvoorbeeld wanneer een familie zegt: ‘Je gaat nu in behandeling, anders zetten we je het huis uit.’ We willen dat dit ook wordt gerangschikt onder bemoeizorg.”

Damage control
De Gelderse ggz-instelling GGNet heeft voor de patiënten die echt niet weten hoe ze hun eigen bijdrage moeten betalen een Noodfonds Eigen Bijdrage in het leven geroepen. “Het fonds moet een laatste hulpmiddel zijn”, zegt woordvoerder Marjolein Verberne. “We doen een inkomenstoets, en patiënten moeten aantonen dat ze ook ander mogelijkheden hebben geprobeerd.” Het startkapitaal van 150.000 euro komt van de onafhankelijke stichting Oude en Nieuwe Gasthuis, dat geld beschikbaar stelt voor innovatieprojecten. “We hebben al eens eerder geld van deze stichting gekregen”, zegt woordvoerder Marjolein Verberne. “Dit keer hebben we gevraagd of we eenmalig een beroep op de stichting mogen doen voor een doel dat niet met innovatie te maken heeft. We zetten onze behoefte aan innovatie even opzij om aan damage control te doen.” GGNet is van plan ook andere sponsors te zoeken voor het fonds.

Dimence, een ggz-instelling die ambulante zorg verleent in Overijssel, verwijst patiënten naar het onafhankelijke St. Elisabethfonds. Lang niet iedereen kan daar echter terecht. “Tot nu toe hebben we alle aanvragen afgewezen”, zegt de woordvoerder van het fonds. “De patiënten voldeden niet aan de criteria. Onze doelstelling is mensen te helpen die na opname in een ggz-instelling weer een bestaan in de samenleving opbouwen. We vergoeden dus alleen eigen bijdragen voor mensen die na een opname ambulante zorg nodig hebben en zonder die hulp de kliniek niet kunnen verlaten.” Ook hier gelden inkomenstoetsen en bewijzen dat alle andere mogelijkheden geen soelaas bieden. “We zijn maar een klein fonds, we kunnen niet voor iedereen die bijdrage vergoeden. Ergens moet je de grens trekken.”

Protestactie
Al dit soort vergoedingsinitiatieven gaan echter voorbij aan een belangrijk principieel punt, zegt psychiater Herman Groen. “Waarom moeten psychiatrisch patiënten betalen voor zorg, en kankerpatiënten bijvoorbeeld niet? Dat is discriminatie! Wanneer je de eigen bijdrage voor psychiatrisch patiënten gaat vergoeden, maak je de indruk je neer te leggen bij die discriminatie.” Groen, directeur van ggz-instelling ‘t Centrum in Twello, zette op persoonlijke titel een protestactie op tegen de eigen bijdrage. Hij verzamelde bijna 28 duizend handtekeningen, en riep in verschillende media op tot burgerlijke ongehoorzaamheid. In een stappenplan adviseert hij patiënten zo lang mogelijk te wachten met betalen, om de uitvoering van de maatregel zo moeilijk mogelijk te maken.

De andere instellingen reageren verschillend op Groens actie. “Iedereen die zich inzet tegen de eigen bijdrage, dragen wij een warm hart toe”, zegt de woordvoerder van GGNet. Directeur De Vries van Tactus daarentegen: “Nee, wij kunnen daar niet achterstaan. Het geeft een verkeerd signaal naar patiënten, alsof ze zo uiteindelijk onder de betaling uit kunnen komen. We vrezen dat ze daarvan vroeg of laat zelf de dupe worden. Bovendien: de huidige regeling is al ingewikkeld genoeg.

Onderzoek
Om een beeld te krijgen van de gevolgen van de eigen bijdrage, startten koepelvereniging Ggz Nederland, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, het Landelijk Platform Ggz, en de Nederlandse Vereniging van Vrijgevestigde Psychotherapeuten een online onderzoek. Op de website rechtopzorg.nl konden patiënten tot 17 december een vragenlijst invullen. Volgens Eddy Faber van Ggz Nederland hebben 5000 patiënten de enquête ingevuld. Faber verwacht dat de uitslag van het onderzoek in maart wordt bekendgemaakt.

Rechtszaak
Het Landelijke Platform Ggz bereidt een rechtszaak voor tegen minister Schippers. Het platform meent dat de eigen bijdrage voor psychiatrische patiënten niet rechtmatig is en berust op discriminatie. Ggz Nederland, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, de Nederlandse Vereniging van Vrijgevestigde Psychotherapeuten en enkele ggz-instellingen steunen het platform. Het is nog onduidelijk wanneer de zaak voor de rechter komt.